lunes, 28 de mayo de 2012

Biblioteko Ramon Molera Pedrals


Eks-librisoj de Ramon Molera kaj Luis Hernández

Du malgrandaj vilaĝoj, ambaŭ ĉirkaŭ 50 km for el Barcelono, kaŝas la plej gravajn trezorojn de la esperanta kulturo kaj movado en nia lando. En Sant Pau d'Ordal, inter vinberoj kaj persikujoj, la kolektanta pasio de apotekisto Luis Hernández Yzal (1917-2002) iĝis en mirinda muzeo enhavanta ĉirkaŭ 25.000 esperantaĵoj: libroj, revuoj, poŝtkartoj, afiŝoj kaj memoraĵojn.

Simila estis la travivaĵo de Ramon Molera Pedrals (1922-1983). Ramon, naskiĝinto en vilaĝo Moià (Bagès, Barcelono), esperantiĝis kiel dekkvinjarulo, tiel fervore, ke «je la komenco mi fidis esperantigi la tutan landon en malmulte da tempo». Ve, tiun unuan celon li ne atingis, sed por Ramon Molera esperanto taŭgis kiel ilo por «pensi internacie» kaj donis al li «motivon labori por inda ideo». En la jaro 1973, li forlasis siajn postenojn kiel ĉefdelegito de UEA kaj reprezentanto de gazetoj kiel HeroldoOomoto aŭ Scienca Revuo, sed lia senlaca kolektado de esperantaj libroj kaj revuoj neniam velkis (li eĉ eldonis bultenon Kolektado, de 1978 ĝis 1981). Iom post iom, per «miloj kaj miloj da leteroj» senditaj tutmonde kaj pere de anoncetoj en pluraj E-revuoj, li amasis gravan gazetkolekton: pli ol 2.000 titoloj de periodaĵoj, «pli ol 8.000 jarkolektoj, de kiuj 4.800 estas kompletaj». Inter la juveloj de tiu ĉi privata kolekto, elstaras originaloj de Lingvo Internacia kaj eĉ de la unua esperanta revuo, La Esperantisto (1889-1895).

Ramon Molera en sia biblioteko

La katalogon de tiu vasta kolekto Molera «enkomputiligis» en sia cerbo. Lia filino Ana Maria rakontis jene:

La katalogado de la revuoj estis en lia memoro. En aprilo 1971 li suferis aŭtomobilan akcidenton. Tuj kiam mi alvenis al la hospitalo li diris: «Ne timu, trankviliĝu, mi fartas bone, vidu, de La Suno Hispana mankas n-ro: 68, 69, 89, 90. Heroldo de Esperanto estas kompleta. Esperanto Triumfonta de la jaro 1920 mankas 2, 5, 6...»
Instrui, dokumenti, organizi..., p. 218 


Post la antaŭtempa forpaso de Ramon, Ana Maria daŭrigis la kolektadon kaj pligrandigis ĝin per volumoj de aliaj planlingvoj (kelkaj el ili raraĵoj el la 19-a jarcento). En 1987, ŝi starigis kun Luis Hernández kaj la hungaro Árpád Máthé Rondon Takács. La laborgrupo nomiĝis tiel omaĝe al József Takács (1890-1944), kiu en la jaro 1934 eldonis la Katalogo-n de la Esperanta Gazetaro, kaj ĝi celis katalogi la esperantajn periodaĵojn de La Esperantisto ĝis la nuntempo. Ilia grandega laboro fruktodonis per la unua volumo de Bibliografio de periodaĵoj en aŭ pri esperanto, 1.155 paĝa volumo, kiu enhavas bibliografiajn detalojn de 14.143 titoloj el 120 jaroj.



Enretigo de la katalogo
Kadre de la ne tiel utopia celo de havigi komunan katalogon al la esperantistaro, la Esperanta-Biblioteko Ramon Molera Pedrals estas nun rete alirebla. Por tiu enretigo, oni uzis la liberan programon OpenBiblio, ĉi-okaze la novan version 0.7.1, kiu enhavas kelkajn plibonigojn por la serĉado.
Krom la menciita mirinda gazetkolekto, la datumbazo enhavas pli ol 4.000 libroj en aŭ pri esperanto kaj interlingvistiko.

La katalogo enretigita pere de OpenBiblio 0.7.1

Por konsulti la katalogon, klaku ĉi tie. La konsultado surloke de la biblioteko eblas laŭ retpoŝta interkonsento kun Ana Molera (molur(ĉe)telefonica.net).


Aliaj enretigitaj katalogoj
Muzeo de Esperanto de Subirats
Biblioteko Juan Régulo Pérez
Aŭstria Nacia Biblioteko
Biblioteko Butler
La biblioteko de CDELI en La Chaux-de-Fonds estas konsultebla ene de RERO
Esperanto-Hannover


Bibliografio
Ana María Molera: «Planlingva Kolekto „Ramon Molera Pedrals”», Instrui, dokumenti, organizi, fest-libro por la 80-a naskigtago de Claude Gacond, Bad Bellingen, Iltis, 2011.
Ramón Molera: «Esperantisto konfesiĝas», Boletín 200 (1973), p. 11.
G. Moya: «Omaĝo en Moià al Ramon Molera kaj prezentado de la Mirinda Libro», Boletín 267 (enero-febrero 1985), p. 3.

miércoles, 23 de mayo de 2012

Cikloj kiuj ruladas kun la nomo de nia lingvo

En 1909, la kataluna biciklisto José Magdalena venkis pokalon Esperanto dum la 5-a Universala Kongreso en Barcelono. Tio estis bona reklamilo en la tiama sporta gazetaro.

Reklamo de bicikloj en El Mundo Deportivo (16-9-1909), p. 6

Tiutempe oni povis vidi plurajn anoncojn en esperantaj revuoj kaj ne nur pri esperantaj eldonaĵoj, grupoj aŭ kursoj, sed ankaŭ pri viskio, cigaroj aŭ eĉ bicikloj. En revuo Esperanto aperis en 1905, tuj post la unua kongreso, anonco de bicikloj Agramon-Esperanto.

Reklamo en Esperanto, n-ro 8 (dimanĉo 24 septembro 1905)

La reklamo rilatas al iu vendejo de horloĝoj, strasaj juveloj kaj bicickloj. Stranga miksaĵo laŭ la hodiaŭa vidpunkto. La vendejo Agramon troviĝis en urbeto Ceret, en la franca Katalunio, kaj la vorto Esperanto legeblis grandlitere sur la tolmarkezo. 

La vendejo de Agramon en Ceret

Sed kial tiu vendejo, kiu oferis krediton ĝis 20 monatoj, ankaŭ korespondis esperante? La sama reklamo enhavas la respondon: «Le Gérant: Paul BERTHELOT». Li ja bone sciis kiel korespondi komerce en esperanto, ne vane li kunverkis kun Charles Lambert Komercaj Leteroj (1903).

Oni do pensis, ke oni bezonas prepari por ili areton da komercaj leteroj enhavantan esperante iliajn plej oftajn esprimojn, kaj oni esperas, ke el ĝi la komercistoj kaj la studentoj de Komercaj Lernejoj ĉerpos ion utilan.
Komercaj leteroj, antaŭparolo 

Paul Berthelot (1881-1910), eksteredza filo de Paul Bert, naskiĝis en Auxerre kaj lernis esperanton en sia juneco. Ŝajne li ekstudis medicinon kaj interesiĝis pri matematiko kaj lingvoj greka kaj sanskrita, sed ne sukcesis eniri en Politeknikan lernejon ĉar li «vigle kontraŭdiskutis lian ekzameniston».(1)

Paul Berthelot

En 1904, Berthelot kunigis katalunajn esperantistojn ambaŭflanke de la Pireneoj kaj fondis la Grupon Esperantistan de Katalunjo, kiu estis la unua nacia kataluna esperantista asocio kaj iasence heroldo de KEA. La klopodoj de Berthelot li mem rakontis en artikolo publikigita en Lingvo Internacia, n-ro 9 (1904).

Tiu ĉi lando estas la Katalunjo, regiono kiu enhavas malgrandan parton de la franca tero kaj riĉan pecon el hispana. Lando disŝirita de politikemeco, elturmentita de la batalo de lingvoj, tamen laborema, produktema, agema, fonto senfina de forto.

En Figueres, Berthelot konatiĝis kun Salvador Dalí, pioniro de esperanto kaj patro de la onta mondfamega pentristo, kiu naskiĝis en tiu sama printempo de 1904. Eduardo Segarra rolis kiel delegito en Manresa kaj en Ceret la delegito estis

Sº Edouard Agramon, negocisto, fabrikanto de cikloj «Esperanto» kiuj ruladas kun la nomo de nia lingvo sur ĉiuj vojoj de la regiono.

En 1905, Berthelot ekeldonis revuon Esperanto-n, «propaganda ĵurnalo por la lingvo helpa internacia». Sur la paĝoj de Esperanto oni legis la novaĵojn pri la 1-a Universala Kongreso en Boulogne-sur-Mer kaj Berthelot faris la unuajn provojn de unulingva esperanta vortaro kvar jaroj antaŭ la eldono de la Plena Vortaro de Émile Boirac (1851-1917).

Esperanto, n-ro 3, dimanĉo 16 julio 1905, p. 2

Du jaroj poste, Berthelot transdonis la revuon al Hector Hodler kaj, ekde la oka kajero de 1908 (15-a de majo), ĝi fariĝis «oficiala organo de la  Universala Esperanto-Asocio», ĵus fondita.
Oni konas la ĝisnunan celon de la Esperantista movado; ĝi estas plej vasta, plej grandioza: doni al la mondo helpan lingvon, kiun oni uzos por internaciaj rilatoj.

Tiam Berthelot, post vivi en Svisio kaj Hispanio, jam loĝis en Sudameriko. Unue li ekloĝis en Montevideo, sed baldaŭ aliros Brazilon, kie partoprenos en la 1-a Brazila Kongreso de Esperanto en 1907. En Brazilo li konatiĝis kun la anarĥiisto Neno Vasco kaj instruis esperanton kaj la francan ĉe la mondkonata Berlitz. El Sudameriko, li ankoraŭ verkis por revuo Esperanto, sub la rubriko «Tra la mondo». Liaj rakontoj pri Brazilo estas foje plenkolore antropologiaj:
Ili ricevis fajron per aparato simila al la «swastika» de la Hindoj. La plantado, la rikoltado, la fabrikado de la potaĵoj kaj de la fermentitaj trinkaĵoj estis la okupo de la virino. La homo prenis sur sin la ĉason, la fiŝkapton kaj la militon. La virino kaptita dum milito aniĝis en la nova gento, ĉar la enlanduloj kredis ke la virino havas nenian influon sur la idaro. La viro kaptita estis kutime manĝita meze de grandaj festoj.

Foje kontraŭklerikalaj:
La duonoficialaj informoj de la misioj estas nefidindaj ĉar ili nur celas ricevi novajn monhelpojn de la regnestraroj.

Kaj ĉiam kritikemaj kontraŭ la «civilizuloj»:
Eĉ por la civilizuloj, la Indo estas io apenaŭ pli alta ol besto. Kiam S-ro Barbosa vizitis la Indojn, liaj konatoj lin petis: «Sendu al mi Indidon, Indidinon, dek sovaĝulojn por mia fabrikejo, dudek knabinojn por mia laborejo, k. t. p...» – «Mi ne riskas mian vivon kaj sanon por fariĝi sklavisto», respondis la scienculo. Tial, li faris al si multe da amikoj ĉe la Indoj, kaj multe da malamikoj ĉe la samlandanoj.

La artikolo de Berthelot (subskribita M. V., komencliteroj de lia plumnomo Marcelo Verema)(2) etendiĝis sur tri kajeroj de Esperanto kaj finis per jenaj vortoj:
Kio ajn estas, la tempo venis, ke oni sendu al la enlandulo iun alian, ol la kalabrajn pastrojn malsatantajn aŭ la ekleziulojn, kiujn Francujo fordankas.

Berthelot ankoraŭ verkis artikolon el Montevideo,  sed baldaŭ li foriros al la brazila ĝangalo por labori kun la indiĝenoj. Tie li verkis en la franca la anarĥismema  La evangelio de la horo, esperantigita de D. Ivanski kaj en 1912 eldonita de Internacia Socia Revuo, kiun Berthelot mem fondis en Eŭropo. (La verkon  reeldonis Fonto en 1990).

Malsana je ftizo, Berthelot pasigis la lastajn tagojn de sia vivo en misio de dominikaj monaĥoj en Conceiçåo do Araguaia, kie forpasis la 2-an de novembro 1910. Antaŭ lia foriro en «sovaĝan parton» de Brazilo, li skribis al Bourlet: «Vi versajne ne revidos min, ĉar de tien, kien mi iras, neniu ankoraŭ revenis!»

Kaj li ne revenis.
Kio okazis al li en tiuj vastaj stepoj, aŭ arbaroj aŭ montoj senhomaj? Ĉu meze de la granda Naturo, lia sentema animo impresiĝis? Ĉu, malfortiginte kaj premate de la grandiozeco de la izoleco, li, la malfeliĉa orfo sen familio, sopiris al eterna feliĉo? La dia graco, lin trafis, kaj la iama senkreda liberpensulo mortis pie, kiel sankta kristano.

En 1975, Esperanto citis la nekrologon verkitan de Courlet kiam ĝia redaktoro finfine memoris pri la fondinto de la gazeto, 65 jaroj post lia forpaso. Kaj denove oni insistas pri lia pia morto, «kiel vera kristano, kvazaŭ sanktulece».
Amen.

Notoj
(1) Carlo Bourlet: «Paul Berthelot» [nekrologo], La Revuo, n-ro 8 (56) (aprilo 1911), p. 374-377.
(2) Sub tiu plumnomo, Berthelot verkis strangan reformeman verkon Fonetika litera. Skizo pri kelkaj konsonantoj, Ceret, 1904. Reeldonita de Iltis, Bad Bellingen, 2011.

Aldonitaj dosieroj
La sekvajn PDF-dosierojn mi kunigis el bilddosieroj skanitaj de la Aŭstra Nacia Biblioteko.
P. Berthelot: «Tra fremda lando», Lingvo Internacia, n-ro 9 (1904), p. 280-281.
C. Bourlet: «Paul Berthelot»La Revuo, n-ro 8 (56) (aprilo 1911), p. 374-377.
P. Berthelot: Vortaro Esperanto-Esperanta (nefinita vortaro, kiu aperis en revuo Esperanto)

domingo, 20 de mayo de 2012

La plej fundamenta supo

Kiel preskaŭ ĉiuj esperantistoj bone scias, la Fundamento de Esperanto konsistas el la Antaŭparolo, la Gramatiko, la Ekzercaro kaj la seslingva Universala Vortaro. Zamenhof aperigis la libron (eldonita de Hachette) en la jaro 1905, ĵus antaŭ la 1-a Universala Kongreso en Boulogne-sur-Mer. La kongresanoj oficialigis ĝin per la Deklaracio pri Esperanto:

Ĉiuj opinioj kaj verkoj de la kreinto de Esperanto havas, simile al la opinioj kaj verkoj de ĉiu alia Esperantisto, karakteron absolute privatan kaj por neniu devigan. La sola unu fojon por ĉiam deviga por ĉiuj Esperantistoj fundamento de la lingvo Esperanto estas la verketo "Fundamento de Esperanto", en kiu neniu havas la rajton fari ŝanĝon.

Ekde la publikigo de la unua eldono en 1905, pluraj gramatikistoj pridiskutis aŭ prikomentis la enhavon kaj dum la lastaj du-tri jaroj Bernardo aperigis ĉe Ipernity 57 tre legindajn blogerojn pri la Fundamento, nun elŝuteblajn kiel PDF-dosieron (se vi ne povas elŝuti ĝin, legu la enhavtabelon ĉi tie, sub rubriko 0).
Kiel dirite, preskaŭ ĉiuj esperantistoj konas la devigan Fundamento-n, kaj la libro, plurfoje reeldonita, ornamas multajn bretojn tra la mondo. Mi mem posedas de antaŭ longe la dekunua eldono de Edistudio.



La verko estas ankaŭ libere legebla kaj elŝutebla rete.

Tamen, ne ĉiuj esperantistoj legis ĝin. Ankaŭ mi neniam ĝis hodiaŭ (sufiĉe pluva dimanĉo miaurbe) tralegis la tutan Universalan Vortaron (nur 94 p.).

Inter la radikoj, oni trovas fruktojn (ananas-, pom-, oranĝ-, persik-, pir-...), spicojn (pipr-, cinam-, muskat-) kaj kompreneble ankaŭ oni povas laŭfundamente «manĝi» viandon, fiŝon, legomojn, iom pli prilaboritajn manĝajojn kiel panon, buteron, fromaĝon, tortojn, kolbasojn, kaĉon aŭ gustumi delikataĵojn kiel ostrojn kaj kaviaron.

Iomete surprizigis min la vorto vermiĉel-, de la itala vermicelli, kaj tiu de la latina vermis, vermo.

vermiĉel- vermicelle | vermicelli | Nudel | лапша | makaron

Sendube la angla kaj la franca favoris la enkondukon de alia italdevena vorto en esperanto.

Do, vermiĉeloj ja estas sufiĉe specifa manĝaĵo, sed kompreneble pli konkretaj pladoj ne aperas en la Fundamento: nek paelo, nek gulaŝo, nek bujabeso, nek brasikaj rulaĵoj.

Tamen, oni povas legi:

barĉ- soupe de betteraves | red-beet-soup | Beetensuppe | борщъ | barszcz

Eble tio estas alia eta sugesto de Kiel «rusa» esperanto vere estas. Ĉiuj rusoj, poloj aŭ litovoj bone konas barĉon, eĉ ciuj el ili kuiras la «veran» barĉon.

Ekzistas kompreneble pluraj variantoj. Jen la vikipedia recepto de la plej fundamenta kaj «netuŝebla» supo:

Fotis Dmitri Breĉalov


Ingrediencoj
Vianda buljono - 2 litroj
Ruĝa beto - 2 pecoj
Vinagro (3-6%) aŭ citronsuko - 1 kulero
Butero - 1 kulero
Brasiko - 300 gramoj (ĉirkaŭ 1/3 peco)
Terpomoj - 3 pecoj
Cepo - 1 peco
Karoto - 1 peco
Tomatpasto - 1 kulero
Oleo - 2 kuleroj
Laŭro - 2 folioj
Pipro - 5-10 pizoj
Verdaĵo (aneto, petroselo, ŝenoprazo) - 1 kulero
Ajlo - 2 pecetoj
Salo
Muelitaj pipro kaj papriko 
Kuirado
Metu kaserolon kun bovaĵa, porkaĵa aŭ kokinaĵa buljono sur fornelon. Purigu ĉiujn legomojn. Metu en bolantan buljonon tranĉigitan brasikon. Diserigu beton un fritetu ĝin en aparta poto kun butero kaj vinagro dum 3 minutoj. Aldonu al beto unu tason (ĉerpilon) da buljono kaj lasu ĝin kuiri kun malforta fajro. Aldonu al brasiko distranĉitajn terpomojn. Diserigu cepon kaj karoton. Varmegu olion sur pato. Fritu cepon 3 minutoj, aldonu karoton kaj fritu 3 minutoj, aldonu tomatpaston kaj fritu 3 minutoj. Metu en buljonon beton kaj patan ĉimon. Enigu laŭron kaj pipron, saligu. Diserigu kaj aldonu ajlon. Diserigu kaj aldonu verdaĵon. Bolu 3 minutoj. Gustumu! Barĉo devas esti dolĉacida. Se vi bezonas, korektu saporon per vinagro kaj spicoj. Malfermu kovrilon, estingu fajron kaj lasu barĉon maturiĝi almenaŭ dum duonhoro. Ĝi estos pli gusta post kelkaj horoj.

viernes, 18 de mayo de 2012

A pesar de todo («Spite ĉio»)


Rolf Beau, esperantista que posee una imponente y bien organizada colección de postales alemanas editadas en la lengua internacional, me pidió que hurgara en el Museu d'Esperanto de Subirats en busca de alguna posible contribución para su álbum virtual.

Entre las postales, encontré ésta, editada para divulgar el IX Congreso Internacional de SAT (Asociación Mundial Anacional), que se celebraría en agosto de 1929. En la postal aparece el lema «Spite ĉio» (A pesar de todo) y dos imágenes; abajo la de la Volkshaus de Leipzig y encima la misma construcción, «incendiada el 19 de marzo de 1920 por el ejército del Reich».


El golpe militar de Wolfgang Kapp del 13 de marzo de 1920 contra la República de Weimar puso al país al borde de la guerra civil. En Leipzig, el 14 de marzo, freikorps (paramilitares) abrieron fuego durante una manifestación obrera y mataron a  40 personas en la Augustusplatz. Los comunistas levantaron barricadas en diversas calles e izaron la bandera roja en la Volkshaus. Tras cinco días de combates, el 19 de marzo, las milicias de derechas incendiaron el edificio, último reducto de los comunistas.
En 1923 se reconstruyó un nuevo Volkshaus, más grande que el anterior. Después de la segunda guerra mundial, Leipzig formó parte de la República Democrática Alemana hasta la caída del muro en 1989 y la posterior reunificación de Alemania. El edificio del Volkshaus es hoy un bar.


La otra cara de la postal

Clic para ampliar y leer

La postal la envió un tal H. Horing, de Leipzig, al «camarada» Félix Martín Triep, de Zaragoza. El remitente empieza por dar las gracias por el envío de «El Socialisto». Pese a que entonces se editaba en Austria la revista en esperanto La Socialisto, es más probable que se tratara de la revista española El Socialista, órgano oficial del PSOE que empezó a publicarse en 1886 y todavía se edita.  «En Alemania triunfa la reacción», se lamenta Horing. Se pregunta cuánto tiempo durará la situación y continúa:
Los proletarios, comunistas y socialistas saben responder. ¡Acción revolucionaria! La vil policía mató a 9 camaradas en una simple asamblea en Dresde. Cada día el terror fascista se cobra nuevas víctimas. Y por supuesto, la policía protege sus acciones; Hitler es canciller, pero también hay enemigos suyos en el gabinete. Creo que Alemania no estará como están Italia, Polonia o Hungría.

La postal (fechada «Leipzig, 6-1-33») está matasellada el 6 de febrero de 1933, es decir, justo después de que Hitler ocupara el poder en Alemania. La ciudad de Horing era entonces sede de EKRELO (Cooperativa de Edición de Literatura Revolucionaria en Esperanto) y de SAT. Ulrich Lins narra los sucesos ocurridos entonces en la ciudad:
En Leipzig la policía confiscó el stock de la editorial comunista EKRELO y detuvo a su editor Walter Kampfrad, mientras que la administración de la Sennacieca Asocio Tutmonda, que se encontraba en la misma ciudad, todavía logró enviar gran parte de sus posesiones a París antes de que a finales de 1933 se le prohibiera continuar funcionando.
La danĝera lingvo [El idioma peligroso], p. 101 

El XXV Congreso Universal de esperanto se celebró en agosto en Colonia y el alcalde nazi Günter Riesen (que había sucedido a Konrad Adenauer) se dirigió a casi mil congresistas de 32 países vestido con camisa parda y luciendo un brazalete con la esvástica. 

Publicidad del vigésimo quinto Congreso Universal en Colonia aparecido en Germana Esperantisto

En el año 1933, Behrendt, gvidanto de la Germana Esperanto-Asocio, tradujo en las páginas de Germana Esperantisto un discurso del Führer («La mondo atentu: parolas Adolf Hitler!»), en la revista se llegó a citar Mein Kampf y numerosos artículos terminaban con un Heil Hitler. (Tres años más tarde Germana Esperantisto y también la Germana Esperanto-Asocio desaparecieron como consecuencia de un decreto de Heinrich Himmler.)

H. Horing no terminaba con un Heil Hitler, sino que se despedía «con saludos revolucionarios». La postal se envió a la calle Democracia de Zaragoza. Entonces España vivía en el llamado «bienio social» de la Segunda República y Manuel Azaña presidía un gobierno respaldado por una coalición de izquierdas. Tras la victoria de Franco y el final de la guerra civil, la calle donde residía el esperantista Félix Martín pasó a llamarse calle Predicadores, el nombre actual. 

En Zaragoza, ciudad que en esos tiempos rondaba los 200.000 habitantes, existían en la década de 1930 diversos grupos esperantistas: Frateco, fundado en el año 1908, Zaragoza Esperantista (escindido de Frateco en 1930) y otras asociaciones no neutrales como la libertaria Kultura Klubo, la Esperantista Laborista Grupo, el Ateneo Popular, el Ateneo Racionalista, el Grupo Socialista Esperantista y el Grupo Esperanza y Paz.

Ya durante la guerra, los clubes esperantistas desaparecieron en toda la zona controlada por los sublevados y sólo Frateco sobrevivió, porque estaba presidida por Ramón de Salas, militar del bando vencedor.

Cuarenta y cuatro años después de la postal enviada por H. Horing (de Leipzig) a Félix Martín Triep, después de una guerra civil y otra mundial, y después de una larguísima dictadura en España, en diciembre de 1977 de nuevo puede leerse el nombre del esperantista zaragozano y su aportación de 100 pesetas al la Boletín de la Federación Española de Esperanto.  «Spite ĉio.» A pesar de todo.

Boletín, n-ro 223-224, diciembre 1977


miércoles, 16 de mayo de 2012

Spite ĉio


Germana esperantisto Rolf Beau posedas grandan kaj zorge aranĝitan kolekton de germanaj poŝtkartoj eldonitaj en esperanto kaj petis min serĉi pluajn en la Muzeo de Esperanto de Subirats .

Inter la poŝtkartoj, mi trovis tiun ĉi varbilon de la 9-a Internacia Kongreso de SAT (Sennacieca Asocio Tutmonda), kiu okazis en aŭgusto 1929. En la karto aperas la devizo «Spite ĉio» kaj du bildoj; malsupre tiu de la Popoldomo de Leipzig kaj supre la sama konstruaĵo, «bruligita la 19-an de marto 1920 de regna militistaro».

La dekstrema puĉo de Wolfgang Kapp (la 13-an de marto 1920) kontraŭ la Vajmara Respubliko igis en preskaŭ civila milito. En Leipzig,  la 14-an de marto, Zeitfreiwilligen (dekstremaj volontuloj) pafadis dum manifestacio de laboristoj kaj mortigis 40 homojn en Augustusplatz. La komunistoj starigis barikadojn en pluraj stratoj kaj hisis la ruĝan flagon en la Popoldomo (Volkshaus). Post kvin tagoj de bataloj, la 19-an de marto, Zeitfreiwilligen bruligis la Popoldomon.
En 1923 oni rekonstruis la Popoldomon. Post la dua mondmilito, Leipzig  iĝis parto de GDR ĝis la falo de la muro en 1989 kaj la tuja reunuiĝo de Germanio. La Popoldomo estas nun trinkejo.


Nun ni turnu la poŝtkarton

Klaku por pligrandigi kaj legi

La karto estis sendita de iu H. Horing el Leipzig al s-ro Félix Martín Triep el Zaragozo.  La sendinto unue dankas pri la ricevo de «El Socialisto». Malgraŭ tamen oni eldonis en Aŭstrio esperanta gazeto La Socialisto, plej probable temas pri la hispana El Socialista, ekeldonita en la jaro 1886 kaj ankoraŭ ekzistanta.  «En Germanio la reakcio triumfas», plendas Horing. Sed sin demandas «Kiom longa tempo?» Kaj pluskribas:
Proletoj, komunistoj, socialistoj scias respondi. Revolucia agado! 9 k-dojn la fipolico mortigis dum simpla Kunveno en Dresdeno. Ĉiutage la faŝista teroro postulas viktimojn. Nature polico gardas ties agoj; Hitler estas kanceliero. Sed ankaŭ liaj malamikoj sidas en la kabineto. Mi kredis tiel, kiel estas Italio, Polio, Hungario – ne en Germanio estos.

La poŝtkarto (datita «Leipzig, 6-1-33») havas afrank-stampilon de la 6-a de februaro 1933, do, tuj post Hitler okupis la povon en Germanio. La urbo de Horing estis la sidejo de EKRELO (Eldon-Kooperativo por Revolucia Esperanto-Literaturo) kaj SAT. Ulrich Lins rakontas la tiutempajn okazintaĵojn tie:
En Leipzig la polico konfiskis la stokon de la komunisma eldonejo EKRELO kaj arestis ĝian gvidanton Walter Kampfrad, dum la administrejo de Sennacieca Asocio Tutmonda, kiu troviĝis en la sama urbo, sukcesis ankoraŭ sendi grandan parton de sia havaĵo al Parizo, ĝis ankaŭ ĝin, fine de 1933, trafis malpermeso de ĉia plua agado.
La danĝera lingvo, p. 101 

La 25-a Universala Kongreso okazis en aŭgusto en Kolonjo kaj la nazia urbestro Günter Riesen (kiu sukcedis Konrad Adenauer) alparolis al preskaŭ mil kongresanoj el 32 landoj en bruna ĉemizo kaj kun svastika brak-bendo. 

Reklamo de la 25-a UK en Kolonjo en Germana Esperantisto

En la jaro 1933, Behrendt, «gvidanto» de Germana Esperanto-Asocio, tradukis en Germana Esperantisto paroladon de Hitler («La mondo atentu: parolas Adolf Hitler!»), oni eĉ citis Mein Kampf kaj kelkaj artikoloj finiĝis per Heil Hitler. (Tri jarojn poste Germana Esperantisto kaj ankaŭ la Germana Esperanto-Asocio malaperis post dekreto de Heinrich Himmler.)

La poŝtkarto de H. Horing ne finiĝis per Heil Hitler, sed per «kun revoluciaj salutoj», kaj estis sendita al iu strato Democracia [Demokratio] en Zaragozo. Tiam Hispanio travivis la socian jarduon de la Dua Respubliko kaj Manuel Azaña gvidis maldekstran koalicion. Post la venko de Francisco Franco kaj la fino de la enlanda milito, la strato kie loĝis la esperantisto Félix Martín ŝanĝis al strato Predicadores [Predikantoj], la ĝisnuna stratnomo. 

En Zaragozo, urbo tiutempe de ĉirkaŭ 200.000 loĝantoj, funkciis dum la 1930-a jardeko pluraj esperantistaj grupoj: Frateco fondita en la jaro 1908, Zaragoza Esperantista (divido de la menciita Frateco ekde la jaro 1930) kaj ne-neŭtralaj asocioj kiel la liberecana Kultura Klubo, la Esperantista Laborista Grupo, Ateneo Popular, Ateneo Racionalista, Grupo Socialista Esperantista, Grupo Esperanza y Paz.

Post la milito, esperantistaj kluboj malaperis en tuta Hispanio, kaj nur Frateco pluvivis (malgraŭ tute ne aktiva), ĉar li estis prezidita de Ramón de Salas, militisto de la venka flanko.

Kvardek kvar jarojn post la poŝtkarto sendita de H. Horing (el Leipzig) al Félix Martín Triep, post unu enlanda kaj unu monda milito, kaj post longega diktaturo en Hispanio, en decembro 1977 oni denove legas la nomon de la zaragoza esperantisto kiel donacinton de 100 pesetoj al la Boletín [Bulteno] de la Hispana Esperanto Federacio.  «Spite ĉio.»

Boletín, n-ro 223-224, decembro 1977


domingo, 6 de mayo de 2012

Gigantoj kaj muelejoj


«Oficiala» komuna foto. Fotis: Pedro Hernández. Lia belega albumo pri la Kongreso videblas tie ĉi

En la ĉarma urbeto Almagro disvolviĝis de la 27-a de aprilo ĝis la 1-a de majo la 71-a Hispana Kongreso de Esperanto. La kongresurbo havas malpli ol dekmil loĝantoj kaj estas tre vizitinda loko. Ĝi multe prosperis dum la 17-a jarcento sub la influo de la bankista germana familio Fugger (ili estis nomataj «los Fúcares» en la hispana) dum la regado de la imperiestro Karolo la 5-a. Restas pluraj tiuepokaj konstruaĵoj kaj inter ili elstaras la Plaza Mayor (Ĉefa Placo) kun verdaj duetaĝaj domoj, la Almacén de Fúcares (magazeno konstruita por stoki grajnojn kaj ĉefe hidrargon el la proksimaj minejoj de Almadén), la monaĥejo Convento de la Asunción de las Monjas Calatravas aŭ la Palaco de la Grafoj de Valparaíso, centra ejo de la kongreso konstruita en la jaro 1699.

Fotis: Pedro Hernández. 

Aparte belas la Corral de Comedias aŭ teatrokorto, sentegmenta teatrejo de la 17-a jarcento, kiu konserviĝas sensanĝe. Nur la vestaĵoj, ĥar-aranĝoj kaj la fotiloj de la ĉeestantaro –krom la fakto, ke multaj el ili babilis esperante kaj ne en la cervantesa lingvo– klarigis ke ni jam vivas en la 21-a jarcento.

Dum la kongreso, Alejandro Pareja gvidis la kutimajn lingvajn kursojn por komencantoj kaj Jorge Camacho rolis kiel lerta interpretisto dum la vizito en Almagro aŭ dum la ekskurso al la muelejoj (nur gigantojn vidis kiĥoteska granada verkisto el la Ibera Skolo Miguel Fernández) en Campo de Criptana; kelkaj ventmuelejoj el la 17-a jarcento ankoraŭ povus ekfunkcii nun.

«Tie aperas ne gigantoj, sed ventmuelejoj, kaj kio ŝajnas brakoj, tio estas la aloj, kiuj, kiam turnataj de la vento, irigas la muel-ŝtonon»

Post la unua sperto en la pasintjara hispana kongreso en San Lorenzo de El Escorial, denove oni peĉakuĉis pri diversaj aferoj en Almagro. Espereble oni baldaŭ enretigos tiujn etajn prezentadojn.

Ne nur la pli ludemaj kongresanoj ĝuis la prezentadon de Talismanoj, kartludo kreita de la plurvizaĝa verkisto Abel Montagut ĉirkaŭ «Don Quijote kaj verdaj Donkiĥotoj»

Kelkaj el la 54 kartoj de la kartludo

Inter la artaj agadoj, krom la projekciado de filmoj pri esperanto, oni devas elstarigi la teatrospektaklon Vivu la Teatro, prezentita de Ana Manero kaj Miguel Fernández kaj kun la partopreno de dekduo da esperantistoj kaj de loka aktorino kiu bonege rolis en fragmento de Sanga nupto de Federico García Lorca (esperantigita de Miguel Fernández).

Fino de la spektaklo en la teatrejo

Lundon la tre simpatia loka kanzonisto Alejandro Cerro rolis kiel agrablan «aperitivon» por la koncerto de Kaj Tiel Plu. La kataluna grupo ludis plurajn tradiciajn okcitanajn kaj sefardajn kantojn esperantigitaj de ili kaj, kiel kutime, ankaŭ popolkantojn de la Hispana Enlanda Milito kiel En la fronto de Gandesa.

La kongreso omaĝis la Iberan Skolon okaze de ĝia 20-a jara datreveno kaj ĝuis la partoprenadon de Miguel Fernández, Miguel Gutiérrez Adúriz, Jorge Camacho, Abel Montagut kaj «ilia muzo» Ana Manero.

Ibera kvaropo antaŭ monumento al Miguel de Cervantes en Campo de Criptana (maldekstre dekstren: Miguel Gutiérrez Adúriz, Miguel Fernández, Jorge Camacho kaj Abel Montagut)

Mardon matene, Ana Manero prezentis la novajn atingojn kaj celojn de la Bitoteko, fierinda projekto de HEF malfermita al la tuta esperantistaro. La Bitoteko celas disponigi rete librojn kaj gazetojn en aŭ pri esperanto kiuj estas nun publika havaĵo (ekster aŭtor-rajtoj) kaj fari tion laŭ profesia formo el bibliografia vidpunkto. Bitoteko antaŭ nelonge pligrandigis ĝian videblecon danke al la eniro en Hispana kaj celas «plenumi certajn kondiĉojn pri specifaj metadatenoj» por esti baldaŭ serĉebla ankaŭ pere de Europeana.

Ana Manero prelegas pri la Bitoteko

Krom la prelegantoj kaj respondeculoj de la programeroj jam menciitaj, la kongreso sukcesis danke al la prizorgoj de Jesús García Cano, Raúl Martínez Anguita kaj aliaj membroj de la Loka Kongresa Komitato kaj de la senlaca prezidanto de HEF Toño del Barrio. Kaj kompreneble ankaŭ danke al la cento da partoprenintoj, de la sepjaraĝa ĉarma denaskulino kiu vigligegis la lasttagan aŭkcion ĝis Eduardo Larrouy, naŭdeknaŭjaraĝa junulo el Bilbo, esperantisto de okdek jaroj.