jueves, 18 de diciembre de 2014

Eĉ guto malgranda...


Ĉiu komprenas la gravecon, kiun havas la proverboj en ĉiu lingvo. En formo de mallongaj, facile memoreblaj frazoj la proverboj enhavas grandan trezoron da popola saĝeco, kaj per mallonga proverbo oni ofte pli bone kaj pli konvinke esprimas ian ideon, ol per multevorta parolado. Konado de proverboj estas necesa por perfekta konado de la lingvo.

Tiuj estas vortoj de Marko Zamenhof, patro de Ludoviko, en antaŭparolo al la unua kajero de sia frazeologio kvarlingva (rusa, pola, franca, germana) publikigita en Varsovio ĉirkaŭ 1905 (cenzura dato, 1904). Marko, instruisto de germana kaj franca lingvoj, jam aperigis kajere trilingvan komparan frazeologion (rusa, franca kaj germana) ĉirkaŭ 1873.


Dua kajero de la kvarlingva frazeologio, legebla en ÖNB

Ludoviko eĥis la deziron de lia patro, «ke lia verko [...] enhavu ankaŭ parton Esperantan». Ĉar malestis spaco por kvina kolumno, la esperantigitaj proverboj aperis kiel aldonoj al la kajeroj, publikigitaj de la sama presejo Gins el Varsovio.

La forpaso de Marko en 1907 haltis la projekton kaj Ludoviko prenis sur sin la taskon iamaniere publikigi la verkon de sia patro, sed nur sukcesis parte.

La manuskripto de lia tuta verko estas finita, sed eldoni ĉiujn partojn de la verko en la nuna tempo estas malfacile; tial mi decidis eldoni almenaŭ la parton Esperantan.

Tiu Proverbaro Esperanta laŭ la verko Frazeologio rusa-pola-franca-germana de M. F. Zamenhof, aranĝita de Ludoviko, estis eldonita de Hachete en 1910. Ludoviko konservis la numeradon de la proverboj laŭ la rusa alfabetika ordo de temaj kapvortoj, sed ofte elpensis plurajn esperantajn diraĵojn por ĉiu rusa originalo. La verko de Marko Zamenhof supervivas do, iom fantomece, en la omaĝa verko de lia filo.

Dua eldono de la Proverbaro Esperanta, Esperantista Centra Librejo, Paris, 1925

En la jaroj 1961 kaj 1974 Juan Régulo reeldonis la Proverbaron. Nun ĝi ankaŭ legeblas rete plurloke, ekzemple tie ĉi.


Malgranda proverbaro kataluna-Esperanto
Okaze de la Zamenhofa-tago prezentiĝis en Barcelono la libro Petit refranyer català-esperanto / Malgranda proverbaro kataluna-Esperanto, eldonita de Kataluna Esperanto-Asocio.


Pedro M. Martín Burutxaga, aŭtoro de tiu ĉi verko serĉis samsignifajn ekvivalentojn de 690 el la 2.630 proverboj zamenhofaj. Dum la jaroj 2004 kaj 2005, Martín Burutxaga jam publikigis en Kataluna Esperantisto kvar artikolojn (aldonitaj ankaŭ al tiu ĉi libro) en kiuj li proponis al la legantaro elpensi esperantigojn de kelkaj maldec(et)aj katalunaj proverboj.

La legantoj de KE sugestis kelkajn bonajn tradukojn pli malpli rektajn

De mig cos en avall no hi ha cap dona lletja
El talio malsupren ĉiu virino belas

aŭ tute nerektajn de tiuj proverboj.

Eren set que li aguantaven i encara pixava tort
Sep akademianoj korektis la tekston kaj ĝi aperis sen akuzativoj

Prezentis la verkon la aŭtoro kaj Víctor Pàmies, unu el la du antaŭparolistoj (la alia estas A. Cherpillod). Pàmies, kiu jam kolektis preskaŭ duonmilionon da proverboj en ĉiuj lingvoj, elstarigis la gravecon de tiuj piloloj da sageco kreitaj ofte kun ritmo kaj rimo por faciligi la parkerigadon kiam homoj ne scipovas legi. Ĉi-rilate, Pàmies ankaŭ reliefigis la fakton, ke la proverbaro estas preskaŭ finita korpuso, ĉar (preskaŭ) ne ekzistas proverboj pri modernaj aferoj (pri telefonoj, komputiloj aŭ aŭtomobiloj).

#BAPNU
Dum la sama festa naskiĝdatreveno de Zamenhof en librovendejo Documenta de Barcelono, Montserrat Franquesa legis poemon de Espriu esperantigita de la ĉi-jare forpasinta Gabriel Mora i Arana (1925-2014), kiu estis unu el la kunrestarigintoj de la Internaciaj Floraj Ludoj en 1978.

Poste, Gemma Armadans prezentis projekton de amasfinancado por Biblioteko-Arĥivo Petro Nuez (BAPN). La biblioteko, kiu situas en la sidejo de Centre Esperantista de Sabadell (CES), ricevis sian nomon de Pere (Petro) Nuez (1927-1984), aŭtoro de tre konata lernolibro por hispanlingvanoj (Curso Elemental de Esperanto). Post lia forpaso, lia vidvino Maria Garcés donacis lian bibliotekon al CES. CES ankaŭ gastigas la heredaĵojn (donacitajn al KEA)  de aliaj gravaj katalunaj esperantistoj kiel Delfí Dalmau, Manel Casanoves, Frederic Pujulà i Vallès, Jaume Grau i Casas, Ramon Fernández Jurado, Lluís Armadans, Josep Alberich kaj Tomàs Alberich. Post ege bezonata renovigo de la ejo kaj katalogado de sia enhavo, BAPN iĝos la tria piedo de la esperantistaj bibliotekoj en Katalunio (kun MES kaj Biblioteko Molera).

Ĉiuj helpetoj estas bonvenaj, kiel bone sciigas nin alia proverbo (tiel grava, ke ĝi aperas en La Vojo):

Eĉ guto malgranda konstante frapante traboras la monton granitan

lunes, 9 de junio de 2014

Esperanto en Argentino


Tre baldaŭ okazos en Bonaero la 99-a Universala Kongreso de Esperanto. Estos la unua fojo, ke la tutmonda esperantistaro kongresos en Argentino. Tamen, la internacia lingvo ne estas novaĵo en tiu sudamerika lando.

Laŭ Encicklopedio de Esperanto, la unua esperantisto en Argentino estis E. Gosta, en Bonaero en 1899. La movado kreskiĝis ekde 1904 per la propagando de pioniroj C. C. Dassen, José Olivares, Enrique Brusses kaj J. Juameda en Chacabuco. En 1906 fondiĝis la unuaj E-grupoj en la argentina ĉefurbo kaj baldaŭ ĝi aranĝis kursojn de la internacia lingvo en lernejo Presidente Roca.

Kataluna esperantisto Delfí Dalmau (1891-1965), iama redaktoro de Kataluna Esperantisto ekloĝis en Bahía Blanca en 1913 kaj tie li kunigis grupon kaj multe antaŭenirigis la movadon.

Partituro de Delfí Dalmau kaj libro lia pri pasiva poliglotismo

Delfí Dalmau ne estis la nura aktiva kataluno en la argentina movado. Josep Prats vojaĝis al Parizo por partopreni la Universalan Kongreson en 1914, sed tiu kongreso fiaskis pro la eksplodo de la unua mondmilito kaj Prats, anarkiisto, restis malliberigita dum pli ol unu jaro. Je sia reveno en Bonaero, Prats fondis grupon en la Casal Català. Estis li kune kun aro da samideanoj, kiuj starigis la Argentinan Esperanto-Asocion la 20-an de decembro 1916. La asocio tuj aperigis dulingvan presorganon Argentina Esperantisto por disvastigi la zamenhofa lingvo. La unua numero de tiu gazeto (januaro 1917) ĵus estis enretigita en retejo de Biblioteko Molera.

La unua numero de Argentina Esperantisto elŝuteblas el Biblioteko Molera

Fondintoj de AEA. El Argentina Esperantisto, num. 1 (p. 2)

En «Oficiala Parto» de tiu unua numero, Argentina Esperantisto raportas pri la fondiĝo de la asocio:
En Buenos Aires, la nokton de la 20ª de decembro de 1916ª respondante al alvoko adresita de Organiza Komitato al ĉiuj esperantistaj societoj kaj izolaj esperantistoj el la Respubliko, kunvenis en la loko de la “Centro Esperantista de Buenos Aires”, Cevallos 435, por fondi Argentina Esperanto-Asocio'n la jenaj grupaj delegitoj: Marcial Bover, de “Esperanta Grupo Casal Catalá”, el Buenos Aires (125 anoj); Ramiro Estil·les, de la grupo “Liberiga Stelo”, el Bs. Aires (25 anoj); Ludoviko Kelety, de la C. “Verda Stelo”, el Pergamino (20 anoj); Vicente Albamonte, de la “Centro Esperantista de Buenos Aires” (14 anoj): Héctor Meroni, de la “Sociedad Esperantista de La Plata” (10 anoj); E. Espinosa, de la grupo “Tagiĝo”, el Bs. Aires (5 anoj); kaj sinjoroj Nicolás Benito kaj Miguel González, el Bs. Aires, kaj León Pochet, el Lanus, izolaj esperantistoj. Plie, sciigis per letero ke ili deziras aliĝi al A. E. A. sinjoroj Diego Salguero el Bahía Blanca, Dionisio Ruíz, el Baradero kaj Carmelo Liguori, el Santa Fé, –Je la 9ª kaj 45 m., antaŭ multnombra publiko, sinjoro H. Meroni kiel sekretario de la Organizanta Komitato, malfermas la kunsidon ...

Tamen, la movado en Argentino iom post iom velkis kaj AEA restis nur kiel eta grupo en Bonaero. Estis denove dum alia mondmilito, kiam la E-movado revigliĝis. Eŭropanoj kiel Tibor Sekelj kaj Wilfred Goodes aranĝis la unuan nacian kongreson en Rosario en 1941 kaj fondis Argentinan Esperanto-Ligon.

Inter la kunfondintoj estis ankaŭ Jorge Hess (1902-1980), kiu poste adaptis por hispan-lingvanoj lernolibron de Ferenc Szilágyi kaj verkis ¿Sabe usted Esperanto?-n (reta versio),

Lernolibroj de Jorge Hess por hispanlingvanoj

La disvastigado de la argentina literaturo pere de esperanto ne estas tro granda. Ekde 1978 aperis tri serioj de Argentina novelaro (18 noveloj entute) elhispanigitaj de diversaj tradukintoj. Pli elstaras la esperantigo de la klasika poemo de José Hernández Martín Fierro. La poemon tradukis Ernesto Sonnenfeld (1905-1974) kaj estis eldonita de Juan Régulo en 1965. En 2008 Sezonoj publikigis la libron La sekreta miraklo. István Ertl, Jorge Camacho kaj pluraj aliaj tradukas en tiu verko poemojn kaj rakontojn de Jorge Luis Borges.

Kovriloj de La sekreta miraklo kaj Martín Fierro

Ankaŭ tango, la pli vaste konata argentina muziko, disvastiĝas pere de esperanto kaj kantistoj kiel Alejandro Cossavella el Bariloche.


viernes, 30 de mayo de 2014

Homoj en ruinoj

La 4-an de februaro 1939 Jaume Grau Casas atingis la francan stacidomon de Cèrbere en la landlimo inter Hispanio kaj Francio. Kune kun li, duonmiliono da homoj fuĝis el tri jaroj de enlanda milito post la eniro de la soldataro de Franco en Barcelono. La franca registaro kondukis okdek mil el ili al la plaĝo de Argèles-sur-Mer kaj starigis tie koncentrejon ĉirkaŭitan per pikdrato kaj sub la «zorgado» de francaj koloniaj trupoj (ĉefe senegalanoj).


La koncentrejo en Argelès-sur-Mer

En tiu «sovaĝa» koncentrejo, Jaume Grau Casas vivis 21 tagojn, sed tio estis nur la unua etapo de terura itinero tra sep malsame nomitaj koncentrejoj; li primokis la trompigan terminologion:
Ni nuntempe estas la «gastoj» kaj eĉ se en la franca la vorto «gasto» pli belsonas ol «rifuĝinto» aŭ «prizonulo», tio ŝanĝas nenion.

Kvin jaroj, sep monatoj kaj kvin tagoj pasis ĝis Grau estis finfine liberigita el Château Tombebouc la 7-an septembro 1944. Tiam li pripensis la ironion, ke li ne estis malliberigita de la malamikoj, sed de la amikoj.
Mi ne plendas pri malsato, pri soifo aŭ pri morto; mi plendas pri la krimo, ke estis farita kontraŭ mia libereco. 

Dum tiuj longaj jaroj de Grau en Argelès, Bram, Montolieu, denove Bram, denove Argelès, Récébédou, Nexon, Séreilhac kaj la kastelo Tombebouc, eksplodis la dua mondmilito kaj novaj «homoj en ruinoj» (ciganoj, judoj) densigis la koncentrejojn. Grau skribis leterojn al familio, al samideanoj, li meditis pri la vivo, verkis poemojn. Li skribis «sur dorsoj de kovertoj, sur paĝmarĝenoj de ĵurnaloj», ie ajn.

En 1960 tri homoj (du virinoj kaj unu viro, esperantistoj el Tuluzo) portis ledan valizon al Valencio kun la skribaĵoj. En 2007, Jordi Grau, nepo de Jaume, kunportis la valizon al Kataluna Esperanto-Asocio. Sendube, la enhavo de tiu valizo indas je publikigo kaj Marie-Hélène Meléndez, kuracistino kaj fakulino pri la hispana ekzilo en Francio (kaj ankaŭ ŝi nepino de hispana ekzilinto), prilaboris, tradukis en la francan kaj kuntekstigis per interesa antaŭparolo kaj abundaj notoj la skribaĵojn de Grau. La titolon, Ulysse dans la boue [Odiseo en la koto], Meléndez prunteprenis el poemo de Grau. 

Ulysse dans la boue

Jaume Grau Casas naskiĝis en 1896 en Barcelono kaj esperantistiĝis en 1914. Li ĉefredaktis Kataluna-n Esperantisto-n inter 1921 kaj 1923 kaj iĝis la ĉefa respondeculo de la disvastigado de kataluna kulturo pere de esperanto. Verkis li poemarojn (Amaj poemoj, Novaj amaj poemoj, La lastaj poemoj) kaj lernolibrojn (Llengua internacional Esperanto. Primer manual, Curs complet de la llengua internacional), kaj elkatalunigis romanon (Barbaraj prozaĵoj de Prudenci Bertrana). Sed, ĉefe, li elstaras kiel kompilinto, ĉefa tradukinto kaj animo de la ampleksa Kataluna Antologio

Kataluna Antologio kaj Barbaraj prozaĵoj

Jaume Grau Casas, kiu ankaŭ verkis en la kataluna, jam estis enkarcerigita pro sia katalunismo en 1934 kaj pro disputoj ene de la respublika flanko en 1938. La 26-an de januaro 1939, la naciistoj eniris la katalunan ĉefurbon. Tiam, amasa fuĝado al Francio jam estis komencinta. La 5-an de februaro falis Ĝironon. La 27-an de februaro, Anglio kaj Francio agnoskis la reĝimon de Franco.

Rifuĝontoj fuĝas je la fino de la hispana enlanda milito

La nun publikigita Ulysse dans la boue enhavas ĉefe la tekstojn kaj leterojn de Grau Casas, kiuj li mem kunigis sub la titoloj «Homoj en ruinoj» kaj «Folioj de kalendaro». La ŝajne ĥaosa aro da skribaĵoj bildigas la etoson de tiuj koncentrejoj, eble simila al aliaj, kiuj sepdek kvin jarojn poste ankoraŭ ekzistas tra nia «civilizita» mondo. Grau portretas homojn, kiel «la vivantan kadavron», «la kriplan aviadiston» aŭ «la blindulon de la barako». Dum tiu kvin jaroj, Grau Casas suferis malsaton kaj lia sanstato estis ĉiam delikata, ĉefe post suferi apopleksion en februaro 1940. Eble li ne estus survivinta sen la helpo de la esperantistaro. 
Mi dediĉis mian vivon al esperanto, kaj mi povas diri, ke la Esperantista Interhelpo de UEA preskaŭ savis mian vivon.

Marie-Louise Castel kaj Léa Lagenes, esperantistinoj el Tuluzo, kun kiuj li konatiĝis dum E-kongreso en Valencio en 1934, vizitis lin jam en la koncentrejo de Argelès. Poste, Hans Jakob, estro de la Ĝeneva UEA, ankaŭ helpis lin en 1941. Tamen, esperanto estis malpermesita en la koncentrejo kaj ĉiuj leteroj en la internacia lingvo ne trapasis (aŭ nur etaj partoj trapasis) la cenzuron. 

En septembro 1944, Grau Casas estis finfine liberigita. Li ekloĝis en Tuluzo ĝis 1948, kiam li revenis al Hispanio. Li forpasis en Valencio nur du jarojn poste.

Portreto de Jaume Grau Casas farita de Francesc Miró en la koncentrejo de Argelès en 1940 kaj havigita de Biblioteko Molera al M.-H. Meléndez.

miércoles, 7 de mayo de 2014

Kvinjara kverko

Kverkoj kutime vivas du aŭ tri jarcentojn. Pro tio oni plantas ilin kiel plurgeneraciajn simbolojn. La kverko de Gernika, simbolo de la eŭskaj liberoj, pluvivis la bombadon de naziaj aviadiloj dum la hispana enlanda milito. (1)

En 1927, okazis en Dancigo la 19-a Universala Kongreso de Esperanto.


Sep jaroj antaŭe, en 1920, post la fino de la Unua Mondmilito, germana urbo Dancigo estiĝis por la dua fojo «libera urbo» aŭ sendependa ŝtateto.


Dum la kongreso, la esperantistoj plantis kverkon por festi la 40-jarigon de la Zamenhofa lingvo.
Posttagmeze okazis plantado de la Jubilea kverko en Zoppot. Ceremonio estis belega kaj vere impona. De la stacidomo ĝis la arbaro, kie oni plantis kverkon estas sufiĉe longa piedirado, kiu sub la brila aŭgusta suno, kvankam tre agrabla, estis iomete laciga. Sur la placo meze en arbaro estis plantita kverko kaj en angulo staras memorŝtono kun surskribo en esperanta kaj germana lingvoj: Esperanto-Grund-Jubilea kverko plantita de partoprenantoj de la XIX Universala Kongreso de Esperanto en Danzig kaj Zoppot por la memoro de la 40 jara ekzisto de la internacia lingvo Esperanto, 31 Julio 1927. 
Urba konsilanto Sro Gericke kaj Kuraca Direktoro Sro Żychliński prenis memorŝtonon kaj kverkon en la protekton de la urbo. Estis alportitaj partetoj de tero de la diversaj landoj de la terglobo: ne mankis ankaŭ de Aŭstralio. Kiel unua metis Fino Zamenhof teron desur la tombo de sia Patro.
Pola Esperantisto, n-ro 8-9 (aŭgusto-septembro) 1927, p. 123.
Bedaŭrinde, la jubilea kverko ne sukcesis iĝi sesjara. La 5-an de majo 1933 nazioj detruis ĝin.

Informo de la arbo-detruo el Jewish Telegraphic Agency (2) La dato 1926 estas erara.

Nur kelkaj tagoj poste, loka nazia partio venkis la balotadon al la Volkstag (Parlamento) je la 28 de majo. En 1939, germanaj trupoj eniris la urbon kaj aneksis ĝin al la Tria Regno. Dum la lasta sovetia ofensivo en 1944, Dancigo estis preskaŭ neniigita kaj 120.000 germanoj estis forpelitaj. La urbo estis tuj repopolita per poloj –el orientaj areoj de Pollando aneksitaj al Sovetunio– kaj iĝis ĉefurbo de la Pomeria Provinco de la Pola Respubliko sub la nomo Gdańsk.

En somero 1959, dum TEJO-kongreso, esperantistoj metis memorŝtonon sur la loko de la detruita kverko.

Sur la ŝtono legeblas: «1.8.1927  dum la  19-a Universala  Kongreso de Esperanto ĉi tie estis plantita JUBILEA KVERKO kiun poste faŝista regimo detruis. Kverko replantita dum la 15-a Internacia Junulara Kunveno de T.E.J.O.  26.7.1959»

Ĉiujare esperanta Triurba [Sopot, Gdansk, Gdynia] Esperantista Asocio «Torento» renkontiĝas la 3-an de majo en Sopota arbaro por tosti per ĉampano kaj kunkanti.

NOTOJ
(1) Tiu kverko, nomata la Arbo-Filo, estis fakte la tria kaj dumvivis ĝis 2004.
(2) Mi dankas al Nijl Blonstejn kaj István Ertl pro la sciigo pri JTA, en kies arkivoj troviĝas interesajn novaĝetojn rilate al esperanto kaj Zamenhof.

viernes, 21 de marzo de 2014

Reklamoj en esperanto

Mallonge dirite: MINI kaj Esperanto havas kelkajn komunajn trajtojn. Ambaŭ estas kosmopolitoj, kunligas generaciojn kaj kontinentojn. Eĉ se ili havas siajn radikojn en Eŭropo, ili tamen hejmas en la tuta mondo. Pro tio MINI deziras en plej esperanta Esperanto „Feliĉan Naskiĝtagon!“ kaj ĉion bonan por la ventontaj 125 jaroj!

Reklamo de Mini en esperanto

La bondeziroj de Mini (el aŭtomobila grupo BMW) okaze de la 125-jariĝo de la Unua Libro en 2012 furoris en la reto, eble ĉar la ĉeesto de la internacia lingvo en reklamoj de grandaj entreprenoj ne estas ofta okazintaĵo nuntempe. Tamen, en aliaj tempoj, reklamoj de gravaj internaciaj firmaoj en esperanto ne estis tiom strangaj. 


Reklamo de Fiat (1967)

Jam en la unuaj jaroj de la lingvo, entreprenoj anoncis sin en la esperanta gazetaro kaj eĉ ekproduktis viskion, cigaredojn aŭ biciklojn sub la nomo Esperanto aŭ Zamenhof. 


Reklamoj el viskio kaj bicikloj Esperanto aperintaj en La Revuo 

Kelkaj el tiuj historiaj anoncoj el la esperanta gazetaro mi kolektis en albumo (por kompletigi tiun de Roland). Pluraj anoncoj de Pelikan enestas en tiu albumo. La germana inkproduktisto aperigis ankaŭ plurajn prospektojn de siaj varoj en esperanto.

4-paĝa broŝuro de inko Pelikan en esperanto

Poste, produktoj kun etikedoj en esperanto troveblis ĉefe okaze de esperantaj kongresoj 

Etikedo de tipa aragona bombono, donaco de la 72-a Hispana Kongreso de Esperanto


aŭ gravaj okazintaĵoj
Sukero kun esperanta etikedo okaze la Olimpiaj Ludoj en Barcelono

Pluraj reklamoj ŝajnas strangaj el la nuntempa vidpunkto, kiel ekzemple tiu ĉi pri telefonilo kies numeroj estis videblaj dum la nokto danke al «daŭrema radioaktiva substanco» aŭ la lumterapio de doktoro Breiger.

Telefonilo kun «radioaktiva substanco»

Biblioteko Molera
Retejo de Biblioteko Molera nun komencas la enretigon de reklamoj kaj etikedoj en esperanto. En tiu ĉi unua parto aperas etikedoj de katalunaj ŝaumvinoj kaj herb-likvoroj, andaluzaj dolĉaj vinoj, turkaj cigaredoj, hungaraj kaj litovaj ĉokoladoj, broŝuroj el Pelikan, ktp.

Reklamoj en retejo de Biblioteko Molera

miércoles, 26 de febrero de 2014

El la origino de la suno

Pasintsemajne Esperanto denove aŭdiĝis en Barcelona Universitato. Kadre de tago pri Lingvistika Teritoriiĝo, kvar japanaj filologoj instruis pri la situacio de kelkaj lingvoj. La japanaj fakuloj prelegis en la franca, la okcitana, la kataluna kaj Esperanto. Estis Goro Kimura, el la tokia Sophia Universitato, kiu esperante parolis pri «“Deteritoriiĝo” ĉe la german-pola landlima regiono kaj ĝia signifo por la malplimulta soraba lingvo: el vidpunkto de lingva pejzaĝo». La prelego estis tuj-tradukita en la katalunan de Ferriol Macip.

Aŭdi la internacian lingvon en barcelona universitato estas malkutima okazintaĵo, kaj la kataluna esperantistaro profitis la ĉeeston de Goro Kimura por kunviziti dimanĉe la Muzeon de Esperanto de Subirats. Tie Kimura klarigis, kiamaniere la akcidento en Fukuŝimo ŝanĝis lian vivmanieron (filmeto de la prelego videblas tie ĉi).

Goro Kimura antaŭ la MES-enirejo

Kiel kutime ĉe MES, ni foliumis kelkajn juveletojn. Ĉi foje, ekzemple, mi ŝatis rigardi revueton Orienta Azio, kies unua numero nun elŝuteblas el retejo de Biblioteko Molera (oni nun nomas tion «sinergio»).

Unua numero de Orienta Azio

Post pli ol jarcento, tiu ĉi japana gazeto brilas aparte bele sur bretoj de esperanta gazetaro. Ĝi estis manskribita kaj hektografe reproduktita en Tokio inter la jaroj 1911 kaj 1916. La kudritaj kovriloj ŝajnas nuntempe vera artaĵo.

En 1906, pro instigo inter aliaj de Kuroita Kacumi, fondiĝis Japana Esperantista Asocio, kies oficiala organo La Japana Esperantisto (poste sen artikolo) baldaŭ ekpublikiĝis. Ĝi aperis ĝis oktobro 1911 kaj tuj post sia dumtempa malapero naskiĝis Orienta Azio.

La nova gazeto, kies jarabono kostis 1,20 spesmiloj, memdifinis jene:
Ĉiu monata internacia gazeto Orienta Azio estas la sola bela gazeto kun kolorigitaj ilustraĵoj, en Japanujo, Ĥinujo kaj Koreujo [...]

Post la pereo de Orienta Azio, japanaj esperantistoj sin organizis en nova asocio Japana Esperanto-Instituto en 1919. Nur unu jaro poste publikiĝis la unua numero de ĝia monata organo La Revuo Orienta, kiu ankoraŭ pluvivas.

Lasta numero de La Revuo Orienta

sábado, 22 de febrero de 2014

Du tomboj sur la landlimo

Antaŭ 75 jaroj forpasis hispana poeto Antonio Machado. Jen blogero, kiun mi verkis en mia Ipernitejo en decembro 2010:

La 27-an de marto de 1938 la barcelona ĵurnalo La Vanguardia prezentis la kunlaboradon de «unu el la plej gravaj ekzemploj de digneco, kiun la hispana tragedio proponis». La artikolon, sub la titolo «Notas inactuales, a la manera de Juan de Mairena» [Neaktualaj notoj laŭ la maniero de Juan de Mairena] subskribis Antonio Machado, «la plej glora inter la nuntempaj hispanaj poetoj», laŭ la sama enkonduko.

La kastilia poeto, naskita en Sevilo en 1875, translokiĝis en Rocaforton (Valencio) post la eksplodo de la hispana enlanda milito en 1936, kaj poste en Barcelonon.

Fine de januaro 1939, kiam la trupoj de Franco estis jam ĉe la rando de Barcelono, Machado kaj sia patrino, ambaŭ en malforta sanstato, fuĝis tra la franca landlimo. La poeto ekloĝis en gastejo Casa Quintana, en la apudmara vilaĝo Collioure ĝis sia morto la 22-an de februaro de 1939. Nur tri tagoj poste, mortis lia patrino. Ambaŭ ripozis en la eta tombejo de Collioure.

Tombo de Machado kaj sia patrino, hieraŭ en Collioure


Post unu jaro, la filozofo kaj soziologo Walter Benjamin faris inversan itineron tra la sama hispana-franca landlimo kun eĉ pli tragika rezulto.  Benjamin, naskiĝinta en Berlino en 1892, partoprenis kelkajn ideojn de la Frankfurta Skolo (Horkheimer, Adorno, Marcuse, Habermas...). Li tradukis en la germanan francajn aŭtorojn kiel Proust, Balzac aŭ Baudelaire, kaj eĉ verkis pri teorio de la tradukado (Die Aufgabe des Übersetzers).

En 1932, ĵus antaŭ ol Hitler konkeris la povon, Benjamin translokiĝis en Ibizan kaj poste enmigris en Francion. Li fuĝis el Parizo la antaŭtagon de la eniro de la Wehrmacht en la francan ĉefurbon. Poste li atingis vizon por enmigri al Usono kaj celis enŝipigi en Portugalo. La 26-an de septembro li transiris la landlimon en Portbou kune kun grupo de hebreaj rifuĝintoj, sed la polico de la tiam neŭtrala Hispanio blokis ilian vojon.

Ŝajne, tiu nokte Benjamin memmortis pro timo esti elpelita. En 2005 argentina kinisto David Mauas diskutis la memmortigo en sia filmo ¿Quién mató a Walter Benjamin? [Kiu mortis Walter-on Benjamin-on)

Memortabulo al Walter Benjamin, hieraŭ en la tombejo de Portbou

sábado, 15 de febrero de 2014

Esperanto ĉe MNAC

Serĉante «esperanto»-n (1) en retejo de MNAC (Nacia Art-Muzeo de Katalunio) aperas unusola rezulto. Temas pri tiu ĉi desegnaĵo:


Originala desegnaĵo konservita en MNAC

Ĝia aŭtoro estas la fama kataluna pentristo kaj desegnisto Isidre Nonell (1872-1911) kaj la verktitolo Que parla esperanto vostè? Krom la mezuroj (43x32 cm), la jaro (1909) kaj la pentroiloj, la muzea slipo klarigas nenion pli. 

La desegnaĵo unue aperis en la satirgazeto Papitu en Septembro 1909 kun la jena teksto:
–Que parla l'esperanto vostè?
–No, senyor... Sóc de la Lliga del Bon Mot!

Papitu, jaro II, n-ro. 43 (1909-09-22), p. 698

La menciita Lliga del Bon Mot estis kutima mokcelo en ŝercoj ĉe Papitu. La asocio estis fondita en 1908 kaj celis forigi de la kataluna lingvo fivortojn kaj blasfemojn.

Dum tiu 1909, la jaro de la 5-a UK en Barcelono, Papitu havis fratan gazeton Jen, kiu eldoniĝis en esperanto kaj profitis multajn desegnaĵojn el Papitu. Ĉiuj bitigitaj numeroj de Jen, kiu dumvivis unu jarkolekton, estas elŝuteblaj pere de tiu ĉi blogero.  

Tuj post la publikigo en Papitu, la desegnaĵo de Nonell videblis en Jen. Kiel kutime la teksto de la ŝerco ŝanĝiĝis en la esperanta versio. 

LA TREZORO DE LA HUMILULOJ
–Ĉu vi parolas Esperanton?
–Ankoraŭ alia lingvo? Ne, mi estas partiano de la silento.

Jen, n-ro 5 (oktobro 1909), p. 67

Kaj en Papitu kaj en Jen, Isidre Nonell subskribis la bildon per unu el siaj kromnomoj. Tamen, en la originalo konservita en MNAC aperas la subskribo «Nonell» (kaj forstrekaĵo sur la loko, kie en la gazetoj oni legas «Josué»). 

Nonell ne estis la nura grava pentristo, kiu kontribuis al Papitu-Jen. La fondinto de la kataluna gazeto estis Feliu Elias, Apa, kiu verkis faman modernisman afiŝon por la 5-a UK.

Afiŝo de Apa por la 5-a Internacia Kongreso 1909

Sed eble la (poste) plej konata artisto kiu kontribuis al Jen estis Juan Gris (PDF kun liaj verkoj por la kataluna E-gazeto).

NOTOJ
(1) La serĉon fakte faris listano de la kataluna dissendolisto Nia Listo kaj okazigis demandon pri la bildo.

viernes, 31 de enero de 2014

Kataluna Esperantisto (2)

Kataluna Esperantisto (1921-1923)

Gazetkapo de la unua numero de la dua epoko
Jen Kataluna Esperantisto aperas denove por veki ĉiujn katalunajn esperantistojn...

Per tiuj vortoj la organo de Kataluna Esperantista Federacio reaperis en januaro 1921 post preskaŭ kvar jaroj de silento. Tiutempe KEF kunvenis ĉe Ateneu Enciclopèdic Popular (Enciklopedia Popola Ateneo, strato Carme 30, Barcelono), kiu iĝis oficiala sidejo de Kataluna Esperantisto. Ekde oktobro 1920, la katalunan esperantistan asocion prezidis Joan Gili Norta, kaj la poste fama folkloristo Joan Amades rolis kiel vicprezidanto. Aliaj elstaraj nomoj de la tiama kataluna movado estis Delfí Dalmau, Jacint Bremon, pastro Casanovas kaj la fratoj Josep kaj Jaume Grau Casas. Tiu ĉi lasta ĉefredaktis KE-n dum ĝia dua epoko.

En tiu dua epoko denove aperis rubrikoj «Enlanda Movado» kaj «Eksterlanda Movado». En 1921  plenigis la paĝojn de KE informoj pri tri kongresoj: la 13-a universala en Prago, la 9-a kataluna en Ĝirono kaj la «Dua Diskuta Kunveno de Esperantistoj de Iberaj Landoj» en Zaragozo. Malgraŭ la klopodoj por starigi iberan konfederacion, ne ĉio iris glate inter ĉiuj iberaj esperantistoj. Okaze de la UK en Prago, Julio Mangada, militisto kaj direktoro de Hispana Esperantisto, kiel reprezentanto de la hispana registaro malpermesis al Joan Gili Norta saluti la kongresanaron nome de la katalunaj esperantistoj. La afero okazigis oficialan proteston de Kataluna Esperantista Federacio.

KE, n-ro 9 (septembro 1921), p. 114. Klaku por pligrandigi.

Katalunaj kongresanoj post esperanta diservo en Ĝirono

En 1921 KE ankaŭ raportis pri la disvastiga agado de KEF dum la 2-a Specimena Foiro (Fira de Mostres) kaj pri la helpo al aŭstriaj infanoj. Literaturaĵoj malabundis. Nur elstaris «Pri la morto de hundeto», elfrancigo de Marian Solà laŭ rakonto de Maurice Maeterlinck kaj kelkaj poemoj de katalunaj verkistoj Maragall, Carner, Guanyabens aŭ Guimerà tradukitaj ĉefe de Josep Grau Casas.
De julio 1921, la gazeto denove iĝis 16-paĝa. Tiam «16 vivoplenaj grupoj» estas aliĝintaj al KEF.

La jaro 1922 malfermiĝas per traduko en la katalunan de kelkaj artikoloj pri Esperanto kaj la Ligo de Nacioj aperintaj en Franca Esperantisto. La bedaŭrinda rezulto de tiuj klopodoj estas sufiĉe konata. Sekvas «La romano de Mende Narr», noveleto de J. D. Applebaum «pri la vivo en malgranda hebrea urbo en Orienta Eŭropo» premiita en la 8-aj Internaciaj Floraj Ludoj kaj originala poemo de Jaume Grau Casas samtempe premiita. Traduko de Marian Solà de rakonto de Henri Barbusse kaj poemo «Al vi» de Julio Baghy kompletas la tre literaturecan numeron de januaro de KE. Fakte, beletraĵoj ĝuis pli da loko en KE dum tiu dua jaro de la dua epoko, ĉar daŭris la publikigo de verkoj premiitaj en la Internaciaj Floraj Ludoj (aranĝitaj de KEF ekde la 5-a UK en Barcelono en 1909) kaj aliloke. La enlanda movado, ekzemple novaĵo pri nova grupo Bela Espero en Manresa aŭ pri «Aplec Esperantista del Vallès», ankaŭ ĉefrolis sur la paĝoj de KE. Rilate al la evoluo de esperanto, oni ankaŭ publikigis la decidojn de la Lingva Komitato kaj la redaktistaro de KE ankaŭ poziciiĝis pri lingvaj aferoj, ĉefe kontraŭ reformemaj ventoj.

En lingvaj aferoj, la beleco kaj la taŭgeco estas nur relativaj. Agante laŭ sia plaĉo, ĉiu el ni enkondukus reformojn. Ni estu al ni reciproke fidelaj, konservante plenan fidelecon al la komuna Fundamento de Zamenhof!


En januaro 1923 unuafoje legeblis «L'esperantista català» sub la titolo de la gazeto en esperanto. Ankaŭ kelkaj gramatikaj klarigoj en la kataluna aperis sur la kromkovriloj («L'Esperanto a cop d'ull»). Eĉ pli, la unua artikolo de la jaro estas en la kataluna kaj klarigas tiun novan celon:
[...] enmeti propagandaj artikoloj en nia nacia lingvo iĝas ĉiutage pli konvena por atingi pli vastan disvastigon de esperanto en Katalunio, ĉefe en intelektualaj rondoj.

Finfine, post la Unua Kongreso de Hispana Esperantista Konfederacio (Reus, 1916), la «Unua Diskuta Kunveno de Esperantistoj de Iberaj Landoj» (Barcelono, 1920) kaj la «Dua Diskuta Kunveno de Esperantistoj de Iberaj Landoj» (Zaragozo 1921), oni anoncis la Unuan Kongreson de Iberaj Esperantistoj en Valencio por majo 1923.

La katalunan kongreson, kiu ne okazis en 1922, oni aranĝis en Manresa en aprilo.

Suplemento pri la kongreso en Manresa

Aperis nova sekcio «Lingvaj Respondoj laŭ la vulgara scio kaj saĝo de Iu Ajn» laŭ la stilo de la zamehofaj lingvaj respondoj. Jaume Grau Casas daŭre aperigis esperantigojn de verkoj el la kataluna literaturo, kiuj en 1925 eniros en la Kataluna Antologio.  La 10-a kataluna kongreso en Manresa kaj la 15-a universala en Nurenbergo estis la ĉefaj temoj dum la dua parto de la jaro 1923.

La diktaturo de Primo de Rivera devigis la cenzuron al KE

En la numero de decembro 1923 KE anoncis sian morton. Tiu lasta kajero jam estis «submetita al la milita cenzuro». La alveno de la diktaturo de Primo de Rivera post lia septembra puĉo okazigis ankaŭ la fermiĝon de la Enciklopedia Popola Ateneo (sidejo de KEF). Tiuj, aldone al financaj malfacilaĵoj, estis la ĉefaj kialoj de la dua morto de Kataluna Esperantisto. Tamen la vortoj de tiu lasta artikoloj iĝos realaj nur kelkaj monatoj poste.

Eble ĝia morto ne estos vera morto, sed nur vintra dormado...

* La PDF-dosieroj de tiu dua epoko de Kataluna Esperantisto jam disponeblas ĉe Biblioteko Molera.

sábado, 4 de enero de 2014

Ĉu sportemaj esperantistoj?

Ĉu vi neniam pensas pri la forpasinta verkisto de La bona lingvo kaj Gerda malaperis vidante la  Arsenalan teamo-benkon dum futbal-matĉo?

Claude Piron (maldekstre) kaj Arsène Wenger (dekstre)

Ĉu andaluza poeto, organizanto de venonta hispana kongreso en Arundo, redaktisto de Boletín (HEF), ktp, ktp ankaŭ estras la Hispanan Federacion de Korbopilkado? Almenaŭ li estas sufiĉe alta por ludi korbopilkadon.

Ángel Arquillos (maldekstre) kaj José Luis Sáez (dekstre)